علل تحلیل لثه چیست؟
احساس ناخوشایند ناگهانی دندان‌ها هنگام نوشیدن یک چای گرم یا آب سرد شاید اولین نشانه‌ای باشد که به شما هشدار می‌دهد سلامت لثه‌هایتان دچار مشکل است. این اتفاق معمولا زمانی رخ می‌دهد که تحلیل لثه بی‌سروصدا آغاز می شود و در حال پیشروی است؛ مشکلی نسبتا رایج اما جدی که در آن لثه‌ها عقب روی می کنند و بافت نگهدارنده دندان‌ها به مرور از بین می‌رود. درمان تحلیل لثه تنها زمانی مؤثر خواهد بود که شما در مراحل اولیه، متوجه علائم تحلیل لثه شوید و بلافاصله برای مقابله با این عارضه اقدام کنید. در این مطلب به‌صورت جامع و کاربردی، علت‌ها، علائم، روش‌های پیشگیری و درمان‌های مؤثر تحلیل لثه را بررسی می‌کنیم تا شما را به‌خوبی در مسیر مراقبت از سلامت دهان و دندان همراهی کنیم.
همچنین بخوانید:
♣ لیفت لثه | درمانی برای زیبایی لبخند
♣ آبسه دندانی | سریع ترین راهکارهای پیشگیری و درمان
تحلیل لثه چیست؟
تحلیل رفتن لثه، به زبان ساده به وضعیتی می گویند که در آن لثه‌ها به تدریج عقب روی می کند و از سطح دندان‌ها فاصله می‌گیرند. در این شرایط، ریشه‌های دندان به مرور زمان نمایان می‌شوند و احتمال پوسیدگی دندان، حساسیت شدید و در موارد پیشرفته‌تر، لق‌شدن و از دست دادن دندان‌ها افزایش می‌یابد. بسیاری از افراد تا زمانی که علائم مشخصی از جمله حساسیت دندانی یا ظاهر غیرعادی لثه را تجربه نکنند، متوجه این روند مخفی و تدریجی نمی‌شوند.
چگونه تحلیل لثه بافت آن را از بین می‌برد؟
برای درک بهتر این پدیده، باید ابتدا با نقش لثه‌ها آشنا شوید. لثه بافتی نرم است که اطراف دندان را در بر می‌گیرد و از ریشه دندان در برابر آسیب‌ها محافظت می‌کند. زمانی که لثه‌ها تحلیل می‌روند، بافت محافظ ریشه به سمت پایین حرکت می کند و سطح ریشه دندان بدون محافظت باقی می‌ماند. این اتفاق باعث ایجاد فضای باز بین لثه و دندان می‌شود که به آن پاکت پریودنتال می‌گویند. این پاکت‌ها زمینه‌ساز تجمع باکتری‌ها، التهاب بیشتر و در نهایت، تخریب گسترده‌تر بافت و استخوان اطراف دندان خواهند شد.
تفاوت تحلیل لثه با بیماری‌های لثه‌ای (پریودنتال) چیست؟
بسیاری از افراد به اشتباه تصور می‌کنند تحلیل لثه همان بیماری لثه یا پریودنتیت است، در حالی که تحلیل لثه خود ممکن است نشانه‌ای از یک بیماری پریودنتال باشد، اما الزاما به معنی ابتلا به آن نیست. بیماری‌های پریودنتال به‌طور کلی شامل مجموعه‌ای از عفونت‌های التهابی هستند که ساختار نگهدارنده دندان را درگیر می‌کنند؛ اما تحلیل لثه ممکن است به دلایل مختلفی غیر از بیماری‌های لثه مانند مسواک زدن خشن، عوامل ژنتیکی یا فشار زیاد روی دندان‌ها هم رخ دهد. بنابراین، اگرچه این دو مفهوم به یکدیگر مرتبط‌اند، ولی دقیقا مشابه هم نیستند و هرکدام نیازمند تشخیص و درمان تخصصی خود خواهند بود.
چه عواملی باعث عقب‌نشینی لثه می‌شوند؟
گاهی بدون هیچ درد یا علامت مشخصی، متوجه می‌شویم که دندان‌هایمان بلندتر از قبل به نظر می‌رسند یا بخشی از ریشه دندان قابل مشاهده است. این اتفاق ساده می‌تواند نشانه‌ای از تحلیل لثه باشد؛ مشکلی که اگر زود متوجه‌اش نشویم، می‌تواند به مرور به از دست رفتن دندان‌ها منجر شود. برای اینکه بتوانیم جلوی آن را بگیریم، اول باید بدانیم چه چیزهایی باعث عقب‌رفتن لثه می‌شود.
درک دلایل تحلیل رفتن لثه، نخستین گام برای پیشگیری یا درمان به‌موقع آن است. عوامل متعددی در این عارضه دخیل‌اند که از جمله شایع‌ترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بیماری‌های لثه؛
- تکنیک‌های نادرست مسواک زدن؛
- ژنتیک.
در ادامه، این عوامل را با جزئیات دقیق بررسی می‌کنیم.
الف) بیماری‌های لثه و پریودنتیت مزمن
از مهم‌ترین و شایع‌ترین علل تحلیل لثه، بیماری‌های التهابی لثه مانند جینجیویت و پریودنتیت مزمن هستند. در این بیماری‌ها، بافت لثه بر اثر التهاب و عفونت دچار آسیب شده و از دندان فاصله می‌گیرد. در پریودنتیت، التهاب عمیق‌تر شده و به استخوان زیر لثه نیز سرایت می‌کند که در نهایت منجر به تحلیل قابل توجه بافت لثه و استخوان پشتیبان دندان می‌شود.
ب) مسواک زدن نادرست یا شدید
ممکن است عجیب به نظر برسد، اما مسواک زدن شدید و نادرست یکی از دلایل اصلی تحلیل لثه است. استفاده از مسواک‌هایی با برس زبر یا فشار زیاد هنگام مسواک زدن، به مرور باعث ساییدگی بافت نرم لثه شده و آن را عقب می‌راند. دندان‌پزشکان همیشه توصیه می‌کنند از مسواک‌های نرم استفاده کرده و فشار ملایمی به دندان‌ها وارد کنید تا از تحلیل لثه جلوگیری شود. وظیفه مسواک رساندن خمیردندان به تمام نقاط دندان‌هایتان است، نه فرچه کشیدن.
ج) عوامل ژنتیکی و ارثی
گاهی با وجود رعایت کامل بهداشت دهان و دندان، باز هم تحلیل لثه اتفاق می‌افتد. در این موارد، پای عوامل ژنتیکی در میان است. افرادی که در خانواده‌شان سابقه تحلیل لثه وجود دارد، معمولا بیشتر در معرض خطر هستند. برای این دسته از افراد، معاینه منظم دندانپزشکی نقش مهم‌تری در پیشگیری ایفا می‌کند.
د) عادت‌های مضر
عادت‌های روزمره و سبک زندگی نقش مهمی در سلامت لثه‌ها دارند. سیگار کشیدن جریان خون در لثه‌ها را کاهش داده و زمینه تحلیل آن‌ها را فراهم می‌کند. دندان‌قروچه (براکسیسم) نیز با وارد کردن فشار اضافی روی لثه‌ها و دندان‌ها، باعث تحلیل لثه می‌شود. همچنین، مصرف مکرر غذاها و نوشیدنی‌های اسیدی مثل نوشابه‌های گازدار و آبمیوه‌های صنعتی می‌تواند با تخریب مینای دندان و تحریک لثه‌ها، به تدریج آن‌ها را دچار عقب‌نشینی کند.
ه) اختلالات هورمونی و بارداری
تغییرات هورمونی نیز یکی از عوامل پنهان و مهم از بین رفتن لثه است. در دوران بارداری، بلوغ، یائسگی و یا هر دوره‌ای که تغییرات هورمونی قابل توجهی رخ می‌دهد، لثه‌ها مستعد التهاب و تحلیل می‌شوند. در این دوران، حفظ بهداشت دهان و دندان باید با دقت و وسواس بیشتری انجام شود.
علائم تحلیل لثه؛ چطور تشخیص دهیم؟
هرچه سریع‌تر علائم تحلیل لثه را شناسایی کنید، احتمال موفقیت درمان نیز بیشتر خواهد بود. شناخت دقیق این علائم کمک می‌کند تا در اولین فرصت به دندانپزشک مراجعه کرده و از پیشرفت این مشکل جلوگیری کنید.
از مهم‌ترین و بارزترین نشانه‌های تحلیل لثه می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- بلندتر دیده شدن دندان‌ها
- حساسیت و درد دندان‌ها نسبت به گرمی و سردی
- ایجاد شیار بین دندان‌ها
- خونریزی‌های مکرر و بوی بد دهان
که در ادامه به بررسی مختصر هر یک می‌پردازیم.
دندان‌هایمان چرا بلندتر به نظر می‌رسند؟
یکی از واضح‌ترین و در عین حال نامشخص‌ترین نشانه‌های تحلیل لثه، بلندتر شدن ظاهر دندان‌ها است. در واقع، ریشه دندان‌ها که معمولا زیر لثه قرار دارد، در اثر تحلیل لثه نمایان می‌شود و باعث می‌شود که دندان‌ها بزرگ‌تر از حالت عادی به نظر برسند. اما به این دلیل که این اتفاق ممکن است به مرور زمان اتفاق بیفتد، شاید متوجه آن نشوید.
حساسیت به گرما و سرما
تحلیل لثه باعث می‌شود ریشه دندان‌ها که بسیار حساس‌تر از تاج آن‌ها است، در معرض محیط دهان قرار گیرد. این موضوع به حساسیت شدید دندان‌ها به تغییرات دمایی مانند نوشیدن آب سرد یا خوردن غذای گرم منجر می‌شود. حساسیت شدید و ناگهانی یکی از مهم‌ترین علائمی است که نباید آن را نادیده گرفت.
شیار بین دندان و لثه
هنگامی که لثه‌ها تحلیل می‌روند، معمولا شکاف یا شیاری میان دندان و لثه ایجاد می‌شود. این شکاف‌ها فضای مناسبی برای تجمع پلاک‌های دندانی و باکتری‌ها فراهم می‌کنند که در نهایت به التهاب شدیدتر لثه و پوسیدگی ریشه منجر خواهد شد.
خونریزی مکرر و بوی بد دهان
اگر هنگام مسواک زدن یا استفاده از نخ دندان متوجه خونریزی لثه شدید، باید به این علامت به عنوان یک هشدار جدی نگاه کنید. خونریزی‌های مکرر به همراه بوی بد دهان، معمولا نشان‌دهنده التهاب و عقب روی لثه هستند که نیاز به بررسی و درمان فوری دارند.
تحلیل لثه در چه افرادی بیشتر دیده می‌شود؟
برخی از افراد به دلایل فیزیولوژیکی یا سبک زندگی‌شان بیشتر در معرض تحلیل لثه قرار دارند. مثلا افراد مبتلا به دیابت (مخصوصا اگر قند خونشان پایدار نباشد)، بیشتر در معرض مشکلات لثه‌ای هستند. زیرا در این شرایط آسیب‌پذیری بافت‌های دهانی افزایش پیدا می‌کند و روند ترمیم لثه‌ها کندتر می‌شود.
در سالمندان نیز، کاهش طبیعی جریان بزاق و افت عملکرد سلول‌های ترمیمی لثه، باعث می‌شود پاسخ بدن به التهاب یا آسیب ضعیف‌تر باشد. طی این دوره سنی تحلیل لثه اغلب با علائم کوچکی شروع می‌شود که ممکن است تا مدت‌ها دیده نشود. همچنین افرادی که به مصرف مداوم دخانیات عادت دارند (مخصوصا سیگار یا تنباکو) به دلیل اختلال در خون‌رسانی به بافت‌های لثه، در معرض تحلیل سریع‌تری قرار می‌گیرند. این کاهش خون‌رسانی به‌مرور باعث تخریب ساختارهای نگهدارنده‌ی دندان می‌شود.
از طرف دیگر، رژیم غذایی هم نقش مهمی در سلامت لثه‌ها دارد. مصرف مداوم غذاهای فرآوری‌شده، شیرینی‌ها و نوشیدنی‌های اسیدی، می‌تواند محیط دهان را اسیدی نگه دارد و تعادل باکتری‌های مفید دهان را بر هم بزند؛ شرایطی که مستقیما روی سلامت لثه تأثیر منفی می‌گذارد. وقتی این نوع تغذیه با بی‌توجهی به بهداشت دهان همراه شود، فرایند تحلیل به‌مراتب سریع‌تر اتفاق می‌افتد.
روش‌های درمان تحلیل لثه بدون جراحی
در بسیاری از موارد، خصوصا در مراحل اولیه که تحلیل در لثه اتفاق می‌افتد، امکان درمان‌کردن آن بدون نیاز به جراحی وجود دارد. این درمان‌ها که به لحاظ علمی نیز تأیید شده‌اند، می‌توانند از پیشرفت مشکل جلوگیری کند و شرایط لثه را تا حد زیادی بهبود دهند. از پرکاربردترین این درمان‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- جرم‌گیری و صاف کردن سطح ریشه (SRP)
- استفاده از دهانشویه‌های ضدباکتری و آنتی‌سپتیک‌ها
- استفاده از خمیردندان‌های خاص برای لثه‌های حساس
- درمان‌های ارتودنسی اصلاح‌کننده فشار
که در ادامه این قسمت به بررسی اجمالی این موارد می‌پردازیم.
جرم‌گیری و صاف کردن سطح ریشه
یکی از مؤثرترین روش‌ها برای کنترل تحلیل لثه، انجام جرم‌گیری عمیق و صاف کردن سطح ریشه است. در این روش، پلاک‌ها و جرم‌هایی که در زیر لثه و روی ریشه دندان‌ها جمع شده‌اند به دقت بلند می‌شوند و سطح ریشه صاف می گردد تا لثه بتواند مجددا به آن متصل شود.
دهانشویه‌های ضدباکتری و آنتی‌سپتیک‌ها
استفاده منظم از دهانشویه‌های حاوی کلرهگزیدین و دیگر ترکیبات ضدباکتریایی باعث کاهش التهاب و توقف رشد باکتری‌های مضر در دهان می‌شود. این دهانشویه‌ها اغلب به عنوان مکمل درمان‌های حرفه‌ای توسط دندانپزشک توصیه می‌شوند.
خمیردندان‌های خاص برای لثه‌های حساس
برخی خمیردندان‌ها مخصوص افرادی طراحی شده‌اند که با تحلیل لثه مواجه هستند و به حساسیت شدید دندانی دچار شده‌اند. این محصولات با مواد فعالی مانند نیترات پتاسیم و فلوراید تقویت‌شده، حساسیت دندانی را کاهش داده و به تقویت و ترمیم لثه‌ها کمک می‌کنند.
درمان‌های ارتودنسی اصلاح‌کننده فشار
گاهی علت تحلیل لثه، فشار بیش از حد ناشی از مشکلات بایت و موقعیت نادرست دندان‌ها است. در این موارد، بهترین راه حل استفاده از درمان‌های ارتودنسی است. تا با تنظیم مجدد دندان‌ها و اصلاح فشار وارده بر لثه‌ها، به متوقف‌کردن این فرایند تحلیل کمک کنند.
درمان های تخصصی دکتر کمال پور پس از ترمیم لثه:
بهترین روش های درمان و جراحی تحلیل لثه
اگر تحلیل در مراحل پیشرفته‌تر باشد، دیگر روش‌های غیرجراحی کافی نیستند و جراحی‌های تخصصی لثه توصیه می‌شوند.
در این بخش به رایج‌ترین جراحی‌های لثه‌ای که در کشورمان انجام می‌شوند می‌پردازیم.
- جراحی پیوند بافت نرم
این روش از رایج‌ترین جراحی‌ها برای درمان تحلیل شدید است. در جراحی پیوند بافت نرم، بخشی از بافت دهان (معمولا سقف دهان) بلند می شود و به ناحیه تحلیلی پیوند می خورد. این کار باعث می‌شود لثه‌ها ضخیم‌تر شوند و دوباره ریشه دندان‌ها را به خوبی پوشش دهند.
- جراحی فلپ لثه برای پاکسازی عمقی
در مواردی که پاکت‌های عمیق بین لثه و دندان تشکیل شده‌اند، جراحی فلپ لثه انجام می‌شود. در این جراحی، لثه‌ها به آرامی کنار زده می‌شوند تا دندانپزشک به ریشه دندان و استخوان اطراف آن دسترسی کامل داشته باشد و پاکسازی عمیق‌تری انجام دهد.
- استفاده از تکنولوژی لیزر در ترمیم لثه
جراحی‌های مبتنی بر لیزر در مقایسه با روش‌های سنتی، درد و خونریزی کمتری دارند و بهبود سریع‌تر بافت‌ها را ممکن می‌کنند. لیزر همچنین می‌تواند به حذف بافت‌های آلوده و کمک به بازسازی سالم لثه‌ها کمک کند
چگونه سلامت لثه‌ها را حفظ کنیم؟
رعایت یک برنامه منظم مراقبتی و ایجاد عادت‌های بهداشتی مناسب، تا حد زیادی می‌تواند از بروز مشکلاتی مانند تحلیل لثه جلوگیری کند. از مهم‌ترین و کاربردی‌ترین روش‌های پیشگیری تحلیل لثه می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- درست مسواک زدن و انتخاب مسواک مناسب
- استفاده مؤثر از نخ دندان و واترجت
- کنترل فشار دندانی در خواب (استفاده از نایت گارد)
- چکاپ منظم دندانپزشکی
نقش تغذیه در سلامت لثه‌ها
تغذیه یکی از تأثیرگذارترین عوامل بر سلامت عمومی دهان و دندان است. تحقیقات نشان داده‌اند که رژیم غذایی مناسب می‌تواند به شکل چشمگیری سلامت لثه‌ها را تقویت کرده و خطر تحلیل آن‌ها را کاهش دهد.
الف) ویتامین‌های حیاتی برای ترمیم لثه‌ها (C، D، K)
- ویتامین C به تولید کلاژن در لثه‌ها کمک می‌کند و به همین دلیل، مصرف مرکبات، فلفل دلمه‌ای، کیوی و توت‌فرنگی در رژیم غذایی روزانه بسیار مهم است.
- ویتامین D به جذب بهتر کلسیم و تقویت استخوان فک کمک کرده و در پیشگیری از تحلیل استخوان زیر لثه‌ها بسیار مؤثر است. این ویتامین در مواد غذایی مثل تخم‌مرغ، ماهی‌های چرب و لبنیات غنی‌شده یافت می‌شود.
- ویتامین K برای انعقاد خون و ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده لثه ضروری است. مصرف سبزیجات سبز برگ مثل اسفناج و کلم بروکلی، بهترین منبع طبیعی این ویتامین به‌شمار می‌رود.
ب) پرهیزهای غذایی در زمان التهاب لثه
در مواقعی که التهاب لثه وجود دارد، بهتر است از مصرف غذاهای تند، شور و بسیار اسیدی پرهیز شود. همچنین نوشیدنی‌های حاوی قند بالا و غذاهای فرآوری‌شده نیز التهاب لثه را تشدید کرده و زمینه را برای تحلیل آن‌ها فراهم می‌کنند.
کلام آخر:
رعایت بهداشت دهان، مراجعه منظم به دندانپزشک و درمان‌های تخصصی نقش مهمی در پیشگیری و کنترل تحلیل لثه دارند. در بیمارانی که به دلیل تحلیل شدید لثه، دندان خود را از دست داده‌اند، ایمپلنت‌های دندانی گزینه مناسبی برای جایگزینی دندان‌ها هستند. اما پیش از کاشت ایمپلنت، ارزیابی دقیق وضعیت استخوان فک ضروری است. گاهی ممکن است ابتدا به درمان‌هایی مانند پیوند استخوان یا لثه نیاز باشد تا بستر مناسبی برای ایمپلنت فراهم شود. اگر در شهر گرگان زندگی می‌کنید و به دنبال مشاوره یا درمان تخصصی ایمپلنت دندانی هستید، دکتر آذین کمال‌پور، دندانپزشک مجرب در گرگان، می‌تواند با ارائه خدمات حرفه‌ای و تشخیص دقیق، شما را در مسیر حفظ سلامت دهان و دندان همراهی کند.
پاسخ به سوالات پرتکرار کاربران از دکتر آذین کمال پور:
- آیا تحلیل لثه برگشت‌پذیر است؟
در مراحل اولیه تحلیل لثه، می‌توان تا حد زیادی این مشکل را کنترل کرد و جلوی پیشرفت آن را گرفت. اگر تحلیل لثه در مراحل ابتدایی باشد، با درمان‌هایی مانند جرم‌گیری عمیق، اصلاح بهداشت دهان، و استفاده از محصولات مراقبتی مخصوص، لثه‌ها ممکن است تا حدی بهبود یابند. اما در مراحل پیشرفته، درمان کامل فقط از طریق جراحی‌هایی مانند پیوند لثه امکان‌پذیر است.
- چقدر طول می‌کشد تا درمان تحلیل لثه مؤثر واقع شود؟
در روش‌های غیرجراحی مانند جرم‌گیری و استفاده از دهانشویه‌ها، معمولا ظرف چند هفته تا چند ماه علائم بهبود مشخص می‌شوند. اما در درمان‌های جراحی مثل پیوند لثه، دوره بهبودی بین دو تا چهار هفته بوده و تثبیت کامل نتایج ممکن است تا چند ماه طول بکشد.
- آیا تحلیل لثه باعث لق شدن دندان می‌شود؟
بله، متأسفانه یکی از خطرناک‌ترین عوارض تحلیل لثه، لق شدن و از دست رفتن دندان‌هاست. زمانی که لثه‌ها تحلیل می‌روند، استخوان زیرین نیز ضعیف شده و از بین می‌رود. در نتیجه دندان‌ها حمایت کافی خود را از دست داده و به مرور زمان لق می‌شوند.
